Αναμφισβήτητα οι περισσότεροι ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων είναι πεπεισμένοι πως το ζωάκι τους τους αγαπάει, τους καταλαβαίνει και τους δείχνει με κάθε τρόπο τα συναισθήματά του. Μπορεί να αποδειχθεί όμως αυτό επιστημονικά;
Άραγε, τα ζώα βιώνουν τα ίδια συναισθήματα με τον άνθρωπο;
Αυτό το ερώτημα έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον στην επιστημονική κοινότητα και ερευνητές έχουν πολλές φορές προσπαθήσει να δώσουν μία απάντηση. Το μόνο που μέχρι σήμερα έχει αποδειχθεί επιστημονικά, είναι η ύπαρξη του φόβου και του πόνου στα ζώα, αντιδράσεις που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Κι όμως, αδυνατώ να πιστέψω πως νιώθουν μόνον αυτά..
Από το 350 π.Χ, ο Αριστοτέλης είχε ήδη βρει αποδείξεις για την ύπαρξη συναισθημάτων στα ζώα. “Κάποια είναι ήρεμα και οκνηρά, όπως το βόδι. Άλλα είναι ευέξαπτα και άγρια, όπως το αγριογούρουνο”, έγραψε στο: “Περί ζώων ιστορίας”.
Όμως για τα επόμενα χρόνια και μέχρι να ανακαλυφθεί η επιστήμη της ηθολογίας, το να αποδώσεις στα ζώα συμπεριφορές και συναισθήματα, θεωρείτο από πολλούς ανθρωπομορφισμός (= η απόδοση ανθρωπίνων χαρακτηριστικών σε ζώα, σε άψυχα αντικείμενα, κ.α.).
Περί τα μέσα όμως του 19ου αιώνα, πολύς κόσμος άρχισε να αντιλαμβάνεται διαφορετικά τα ζώα. Ήταν η εποχή που ο Κάρολος Δαρβίνος ανέπτυξε τη θεωρία του πάνω στην εξέλιξη των ειδών και εξέδωσε το βιβλίο του «Η έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και στα ζώα» το 1872.
Σε αυτό το βιβλίο αναφέρει πως τα ζώα, όπως και ο άνθρωπος, νιώθουν τη χαρά και τον πόνο, την ευτυχία και τη δυστυχία.
Ο κορυφαίος νατουραλιστής, λάτρευε τον σκύλο του και είχε δηλώσει: «Ο άνθρωπος ο ίδιος δε μπορεί να δείξει την αγάπη και την ταπεινότητα με τόσο εκφραστικό τρόπο, όσο ένας σκύλος». Με τα πεσμένα αυτιά του, τα κρεμάμενα χείλη, το ευλύγιστο κορμί του και την κουνιστή του ουρά, κάθε μέρα υποδέχεται τον αγαπημένο του αφέντη!». Και συνεχίζει: “Μήτε μπορούν αυτές οι κινήσεις του σκύλου να αποδοθούν σε ζωώδη ένστικτα, όχι περισσότερο από έναν άνθρωπο που με λαμπερά μάτια και χαμόγελο στα χείλη, συναντάει έναν παλιό του φίλο”.
Το 2003 ο νευρολόγος Antonio R. Damasio διαχώρισε τα συναισθήματα σε πρωτογενή – ενστικτώδη και στα κοινωνικά συναισθήματα. Τα πρωτογενή συναισθήματα είναι ο φόβος, ο θυμός, η έκπληξη, η χαρά και η λύπη και ο Damasio τα αποδίδει στα περισσότερα ζώα.
Τα κοινωνικά συναισθήματα, περιλαμβάνουν τη συμπάθεια, τη ντροπή, την ενοχή, την περηφάνεια, τη ζήλεια, την ευγνωμοσύνη, το θαυμασμό και την περιφρόνηση. Ο ίδιος δηλώνει πως συχνά έχει παρατηρήσει εκφράσεις αυτών των συναισθημάτων σε διάφορα ζώα.
Αλλά δεν είναι μόνο εκείνος, οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ενοχή στα θλιμμένα μάτια και τα κατεβασμένα αυτιά του σκύλου μας που μόλις «τα έκανε» στο χαλί, τη ζήλεια και το θυμό της γάτας μας όταν ασχολούμαστε με το νέο γατάκι που ήρθε στο σπίτι, τη ντροπή του σκύλου μας όταν τον κουρεύουμε πολύ, όπως και τη θλίψη του όταν μας βλέπει και φεύγουμε από το σπίτι χωρίς εκείνον.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η άποψη πως τα ζώα μοιράζονται παρόμοια συναισθήματα με τον άνθρωπο κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές τα τελευταία χρόνια.
Η αλήθεια είναι ότι είναι δύσκολο να στηριχθεί η άποψη πως τα ζώα δεν έχουν συναισθήματα, μόνο και μόνο γιατί το αντικείμενο είναι δύσκολο να μελετηθεί με ακρίβεια.
«Και ενώ το χάμστερ είναι αρκετά διαφορετικό από τον σκύλο, όλα τα κατοικίδια πιθανά εκφράζουν τα συναισθήματά τους με παρόμοιο τρόπο με τον άνθρωπο», δήλωσε πριν ένα χρόνο ο Jeffrey Mogil, ψυχολόγος και νευρολόγος από το Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, επιβεβαιώνοντας τα λεγόμενα του Δαρβίνου αρκετά χρόνια πριν.
Ενισχύοντας αυτή την άποψη, ο Jaak Panksepp, καθηγητής Συγκριτικής Ανατομίας των ζώων, Φαρμακολογίας και Φυσιολογίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο πως όλα τα ζώα έχουν συναισθήματα. Η επιστημονική κοινότητα είναι πεπεισμένη γι’αυτό. Και όλα τα δυνατά, βασικά συναισθήματα, προέρχονται από νευρικά πλέγματα του εγκεφάλου που όλα τα θηλαστικά έχουν. Είναι κρίμα που δε μπορούμε επιστημονικά να συγκρίνουμε το μέγεθος και τη βαρύτητα των συναισθημάτων ανάμεσα στα διάφορα είδη».
Ένα είναι σίγουρα αποδεδειγμένο:
Τα μάτια κάθε ανθρώπου είναι ο καθρέφτης της ψυχής του, και το ζώο του ο καθρέφτης του εαυτού του..
Άραγε τι θα ανακαλύψω σήμερα για τον εαυτό μου μέσα από τα μάτια του σκύλου μου..;
Ανατολή Παρασκευοπούλου, Κτηνίατρος
Email anatoli@diagnovet.gr
diagnovet.gr
